Leerhuis van de kerkvaders

25ste convegno van de orthodoxe spiritualiteit in Bose (2017)

Verslag door Joris Van Ael.

Zoals alle jaren kon ik me weer vrij maken om deel te nemen aan de oecumenische samenkomst van de orthodoxe spiritualiteit in Bose (Noord-Italië). Het is een bijzonder initiatief dat 25 jaar geleden door de gemeenschap en haar stichter Enzo Bianchi werd genomen. De gemeenschap van Bose nodigt alle Kerken van het Oosten uit. Ze sturen delegaties van bisschoppen, theologen, monniken en monialen, parochiepriesters naar het gebeuren bij wie talrijke gewone gelovigen zich aansluiten. De gemeenschap biedt hun een gespreksforum aan waarmee ook de talrijke katholieke en protestantse deelnemers hun voordeel doen.

Ruim 200 deelnemers aan het 25ste Convegno in Bose

De vruchten van deze samenkomst zijn tweeërlei: vooreerst is het voor de talrijke aanwezige gelovigen, monniken en kerkleiders van de katholica een uitgelezen kans om de rijkdom van de zusterkerken uit het Oosten te leren kennen. Ten tweede, geeft dit gebeuren aan de oosterse kerken een uitzonderlijk forum om op 'neutrale' grond met elkaar in gesprek te gaan en elkaar te ontmoeten. Het is bekend dat de orthodoxe en oosterse kerken geen monolitisch geheel zijn onder één primaat, zoals wij dat kennen. De verschillende orthodoxe kerken zijn autocephaal. Elke Kerk staat op zichzelf en hun onderlinge communio, hun eenheid wordt telkens herbevestigd als hun patriarchen samen eucharistie vieren. Maar geen enkele Kerk heeft zeggingschap over de andere. Zo zijn er de orthodoxen onder het leiderschap van Constantinopel, van Moskou; er zijn de patriarchaten van Servië, van Roemenië, van Albanië enz... Bovendien zijn er de kerken die reeds vanaf de 5de eeuw zijn los gekomen van de grote Kerk: het zijn de Koptische Kerk, de Armeense, de Syriërs van Oost en West. Allemaal komen ze jaarlijks samen in Bose waar ze gesprekken voeren en voordrachten aanreiken over belangrijke thema's uit het spirituele leven. Bovenal zijn de wederzijdse ontmoetingen een echte genade. Dat alles wordt hun jaarlijks aangeboden door de broeders en zusters van Bose.

Overal warme ontmoetingen over grenzen heen

De gemeenschap van Bose, een monastieke gemeenschap gesticht in de jaren '60 door Enzo Bianchi, telt een 40-tal broeders en een 40-tal zusters. Hun klooster is een uitgebreid gehuchtje van Magnano (Bose), omgevormd tot een monastiek dorp, prachtig gelegen in een lieflijke vallei aan de voet van de Alpen.
Van 5 tot 9 september ontvingen ze dus een ruime groep van bij de 200 mensen van over de hele wereld. De gemeenschap stelt zich helemaal ten dienste van haar gasten en de hele omgeving deelt in deze ontvangst, want het klooster zelf kan slechts aan 80 personen onderdak bieden. Privé personen uit de buurt en instituten vangen de gasten mee op. De maaltijden, ontmoetingsplaatsen bij uitstek, zijn sober maar uiterst verzorgd en lekker bereid. Het gebed in de morgen, op de middag en 's avonds brengt allen telkens samen in de ruime nieuwe kerk.

Je kan het voelen, naarmate de samenkomst verloopt groeit er een fijne vreugde, een blijheid die volop toegelaten wordt en die de oude en nieuwe tegenstellingen verzacht: gesprekken verliezen hun scherpe kantjes en er ontstaat, onwillekeurig, gemeenschap over grenzen en confessies heen. Het is een ware weldaad om even midden in de grote ruimte van de universele Kerk te vertoeven, elkaars rijkdom en zorgen te vernemen, elkaar te bemoedigen en soms toe te juichen.

Dit was bijzonder voelbaar tijdens de twee Eucharistievieringen op het feest van Maria Geboorte (8 sept.). In de vroegte vierden de orthodoxe kerken samen de Goddelijke Liturgie. Grieken, Russen, Roemenen en Syriërs verhieven hun gezangen in de eigen taal. Een werkelijkheid die ook voor de orthodoxe gelovigen bijzonder veel betekende. De broeders en zusters van de gemeenschap staan dan hun plaatsen vooraan in de kerk af en geven alle ruimte aan de zusterkerk.
Op het middaguur vierde de katholieke gemeenschap de Eucharistie. Ook de gelovigen uit de andere, niet-katholieke Kerk, waren er allemaal. Indrukwekkend was de samenzang van het Onze Vader, waarna de celebrerende bisschop van Piemonte de vredeskus gaf aan alle aanwezige bisschoppen van het Oosten: een aangrijpend moment, vol van hoop dat we eens alles wat de eenheid verhindert zullen kunnen overwinnen.

Patriarch Barthomomeos I van Constantinopel naast Enzo Bianchi

Het thema van dit 25ste 'convegno' was: 'De gave van de gastvrijheid'. Een bijzonder actueel thema, nu zovelen aan onze deuren kloppen en gastvrijheid vragen.
Omwille van het 25-jarig jubileum was de patriarch van Constantinopel, Bartholomeüs I, zelf gekomen. Hij hield een heel bijzondere toespraak, warbij hij zijn dankbaarheid jegens de gemeenschap en haar stichter niet onder stoelen of banken stak om alles wat zij voor de orthodoxe kerken betekenen, al die jaren lang. Het was een heel oprecht gebaar dat de stichter Enzo Bianchi niet onberoerd liet en iedereen deed verstillen. De gemeenschap kreeg dan ook een oorverdovend applaus dat heel lang bleef klinken.

Père Michel van Parys en père Philippe Vanderheyden van Chevetogne

Nog andere bijzondere gasten gaven aanwezig: de orthodoxe partiarch van Alexandrië, prior frère Aloïs van Taizé, onze dierbare vrienden, père Michel van Parys en père Philippe Vanderheyden van Chevetogne, de Metropoliet van de VS en Canada. Ook Paus Franciscus begroette via een persoonlijk geschreven brief de gemeenschap en de vertegenwoordigers van de verschillende kerken en omhelsde heel in het bijzonder Bartholomeüs. Verder, zoals ik reeds vermeldde, monastieke en kerkelijke delegaties van overal en vele geïnteresseerde en geboeide gelovigen, zoals ikzelf.

Frère Aloïs, prior van Taizé, begroet Enzo Bianchi.

Het thema: De gave van de gastvrijheid

Graag bied ik een samenvatting van de voordracht van de patriarch. Ik laat ze volgen door een reeks uitspraken die ik noteerde vanuit de overvloed aan inbreng die de verschillende sprekers brachten.

Na de prior en de gemeenschap en de aanwezigen vriendelijk te hebben begroet en na gedankt te hebben om de spirituele band die mocht groeien dank zij dit jaarlijkse initiatief — een gave van de gemeenschap aan àlle kerken — dankt de patriarch ook om de ontzaglijke schat aan bijdragen die in Bose werden uitgesproken en die gebundeld zijn in mooi uitgegeven boekdelen. Na deze warme inleiding ontwikkelde de patriarch zijn gedachten onde de titel:

De mensheid onthalen in een bewoonbare wereld

Conferentie door Patriarch Bartholomeos van Constantinopel, korte samenvatting. Joris Van Ael

De mens, zo zei hij, is gast van een bewoonbare wereld. God richt vanaf het begin de aarde in met het oog op de mens, om de mens een thuis te geven: licht en water, bomen en planten, vissen en vogels maken samen een leefbare, bewoonbare aarde. Als God na elke scheppingsdag zegt dat het 'goed' is - in het Grieks kalos - wat niet alleen 'goed' betekent, wijst dit evenzeer naar de schoonheid en de nuttigheid van al wat de schepping biedt.

Aan deze schoonheid wordt de mens toegevoegd. Hij wordt er binnengebracht, alles wordt aan zijn voeten gelegd. Hij is het sluitstuk, het wezen dat dit alles kan bewonderen, dat, door de schoonheid, de goedheid en de nuttigheid wordt gebracht tot dankzegging en tot een zeker kennis van wie God voor de mens wil zijn. Al wat de aarde biedt is méér dan wat het lijkt. Het is een uitnodiging tot ontmoeting en tot dankzegging. Alles wordt nog mooier, nog nuttiger als het ons tot dankzegging heeft gebracht. Dàt is Gods hoop, dàt heeft hij op het oog: een ontmoeting vol gemeenzame vreugde om alles wat goed en schoon is, en daartoe schiep Hij.
Bovendien, geschapen naar Gods beeld en gelijkenis, en zodoende op mysterieuze manier verbonden met God zelf, is de mens het sieraad van de schepping, een levend wezen, die, ofschoon verweven met de natuur van de dieren, een bijzondere opdracht heeft: deze aarde bewoonbaar te houden en verder bewoonbaar te maken. De mens is mede-verantwoordelijk en heeft een opdracht ten aanzien van de wereld en van de medemens.

De mens behartigt deze opdracht niet. Hij maakt de verkeerde keuze om de aarde en haar schoonheid dienstbaar te maken aan zijn egoïstische motieven. Maar God heft het pact dat Hij met de mensheid sloot niet op. Hij zal het telkens weer vernieuwen: met Noah, met Abraham, met Mozes, met David. Niettemin wacht en kreunt de schepping tot de kinderen Gods hun vrijheid anders zullen aanwenden, de aarde zullen opbouwen tot een bewoonbare wereld voor allen, en zo een verenigde lofzang doen klinken: 'Alles wat leeft love de Heer' (ps 148, 5)

Ons lichaam is er dan niet meer alleen om door de geneugten en de overvloed van de schepping te worden verwend, maar het wordt dan een tempel. De mens is dan geen lastige gast meer op deze aardbol maar een gast die de Gastheer eer aandoet. De Gastheer verheft hem dan tot bewoner en zegt: al het mijne is van u.

Dan wordt ook de mens gastvrij en is zijn blik gericht op de ander, draagt hij zorg en verleent hij onderdak aan de ander, eerbiedigt hij hem/haar, ook al is de gast helemaal anders. De vreemdeling wordt dan gast en ook vriend. Hij wordt de Grote Gast die zo graag bij ons te gast wil zijn: Christus zelf. "Ik was vreemdeling, en gij hebt mij opgenomen" (Mt 25, 35).

De mensheid heeft een liefde-taak als opdracht: liefde is het ultieme doel van de schepping. Dan wordt de aarde echt bewoonbaar, wordt het een feesttafel waar levend voedsel wordt aangeboden, Levend Brood. De aarde wordt dan geboortegrond voor de Heer van het Leven, en, zoals de Moeder Gods, opent ze haar schoot om leven te baren, leven te bieden aan elke vreemdeling, ook voor hem voor wie geen plaats is in de herberg. Moge hij en allen die gastvrijheid zoeken waarlijk onthaald worden en tot vrienden worden verheven. Zonder het te beseffen zullen wij de Heer zelf als gast ontvangen.

Verzamelde uitspraken over de gave van de gastvrijheid

Jezus is vreemdeling op deze aarde:
Hj verlaat het huis van de Vader en komt bij ons wonen; Hij wordt geboren in een grot en neergelegd in een voederbak voor de dieren; er is voor Hem geen plaats in de herberg; Hij staat aan onze deuren en klopt; Hij vraagt om te drinken; als kind is Hij vluchteling in Egypte; Hij komt uit Galilea waar niets goeds van kan komen; Hij blijft onbegrepen in zijn eigen stad; Hij heeft geen steen om zijn hoofd op te laten rusten; Hij liep als vreemdeling mee met de Emmaüsgangers. Hij is de eenzame stervende die slechts door een vreemde soldaat wordt herkend: 'Deze is de Zoon van God". Slechts onbeduidende mensen en vreemdelingen herkennen Hem: de Syro-fenicische en de honderdman.

Uit dit alles blijkt: de openbarende kracht van de vreemdeling. God ontmoeten gebeurt niet in het ijle, maar in de ander die mij aankijkt, in de ander die ik onderweg tegenkom, in degene die mij om drinken vraagt, in wie aan mijn deur klopt. De ander is sacrament van God, hij is een brug naar God, openbaart mij God. In de ander onthaal ik God, meest nog in de onaanzienlijke: Want Ik had honger en gij hebt Mij te eten gegeven, Ik had dorts en gij hebt mij te drinken gegeven, ik was vreemdeling en gij hebt mij opgenomen, Ik was naakt en gij hebt Mij gekleed, Ik was ziek en gij hebt Mij bezocht, Ik was in de gevangenis en gij hebt mij bezocht. (Mt 25, 35-36)

Herhaaldelijk, als een zegel op deze waarheid, werd de mooie hymne aangehaald die de orthodoxe kerk op Goede Vrijdag zingt en die in de mond wordt gelegd van Jozef van Arimathea, als hij het lichaam van de Heer aan Platus gaat vragen:
"Komt en laat ons de herinnering zegenen aan Jozef van Arimathea, die in de nacht Pilatus opzocht om hem het lichaam te vragen van Hem die het Leven is: Geef mij, zo zei hij, het lichaam van deze vreemdeling die geen steen had om zijn hoofd op neer te leggen, geef mij deze vreemdeling die door een leerling werd uitgeleverd aan de dood, geef mij deze vreemdeling welke zijn moeder zag hangen aan het kruis..."

Het lichaam van de vreemdeling door Jozef van Arimathea en Nicodemus ten grave gedragen.

Ook De gastvrijheid van Abraham, gekozen ook als iconografisch embleem voor de samenkomst werd in het licht gesteld. Door vreemdelingen te onthalen (Gen 18), ontving Abraham de Drie-Ene God.
Van daaruit kreeg in de Abrahamitische godsdiensten, Joden, Christenen en Islam, de gastvrijheid een heel bijzondere betekenis. Zoals God de mens gastvrij een plaats gaf in de Schepping, zo zullen wij elke pelgrim/vreemdeling een plaats geven aan onze tafel. Door zo te handelen geven wij God zelf een plaats in ons midden. Zoals Hij onze voeten waste, zo zullen wij evenzo de voeten wassen van de vermoeide broeder en zuster die ons levenspad kruist, die aan onze deur klopt of die berooid en verwond langs de weg ligt.

De gastvrijheid van Abraham